Haklı ve Haksız Fesih: Sebepleri, farkları ve detayları

İş hayatında işçi ve işveren arasındaki ilişkiler, zaman zaman iş sözleşmesinin sona erdirilmesini gerektirebilir. Bu fesihler, haklı veya haksız nedenlere dayanabilir ve her iki durum da taraflar için farklı hukuki sonuçlar doğurur. Bu yazımızda, haklı ve haksız fesih durumlarını detaylarıyla inceledik.

Fesih Ne Demektir?

Fesih, mevcut bir sözleşme veya hukuki ilişkinin taraflardan birinin iradesiyle sona erdirilmesini ifade eder. İş sözleşmeleri, kira sözleşmeleri veya ticari anlaşmalar gibi sürekli borç ilişkilerinde uygulanır.
Başka bir deyişle fesih, sözleşmenin geleceğe yönelik olarak ortadan kaldırılması anlamına gelir.

Haklı Fesih Nedir?

Haklı fesih, işçi veya işverenin, iş sözleşmesini derhal ve tazminatsız olarak sona erdirmesine olanak tanıyan durumları tanımlar. Haklı fesih İş Kanunu’nun 24. ve 25. maddelerinde düzenlenmiştir.

Haklı Fesih Süresi Ne Kadardır?

4857 sayılı İş Kanunu’nun 26. maddesi, işçi ve işverenin haklı nedenle derhal fesih hakkını kullanma sürelerini düzenler. Buna göre;

• Ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranışlara dayanarak fesih hakkı, tarafların bu tür davranışları öğrendiği tarihten itibaren altı iş günü içinde ve her hâlükârda fiilin gerçekleştiği tarihten itibaren bir yıl içinde kullanılmalıdır.
• Bu süreler içinde fesih yoluna gitmeyen işçi ya da işverenin feshi, haklı feshin sonuçlarını doğurmaz.
• Ancak sağlık sebepleri veya zorlayıcı sebepler gibi durumlarda bu süre sınırlamaları uygulanmaz. Örneğin işçinin kendi kastından veya derli toplu olmayan yaşayışından yahut içkiye düşkünlüğünden doğacak bir hastalığa veya sakatlığa uğraması halinde, bu sebeple doğacak devamsızlığın ardı ardına üç iş günü veya bir ayda beş iş gününden fazla sürmesi durumunda işveren, iş sözleşmesini derhal feshedebilir.

Haklı Fesih Sebepleri Nelerdir?

Haklı fesih sebepleri, iş ilişkisinin devamını imkansız kılan ciddi durumları kapsar. İşçi ve işveren açısından ayrı ayrı inceleyelim.

İşçi Açısından Haklı Fesih Sebepleri

İş Kanunu’nun 24. maddesine göre işçi, şu durumlarda sözleşmeyi haklı olarak feshedebilir.

Sağlık Nedenleri

İşin niteliği, işçinin sağlığı için tehlike oluşturuyorsa veya işyerinde bulaşıcı bir hastalık varsa.

Ahlak ve İyi Niyet Kurallarına Aykırılık

• İşverenin, işçiye veya ailesine karşı onur kırıcı veya suç niteliğinde davranışlarda bulunması
• Cinsel taciz durumları
• İşverenin iş sözleşmesinin ana noktaları hakkında yanlış bilgi vermesi
• İşçiye mobing uygulanması
• Ücretin ödenmemesi, geç veya eksik ödenmesi
• Fazla mesai ücretinin ödenmemesi

Zorlayıcı Sebepler

İş yerindeki işleri 1 haftadan uzun süreyle durduracak sebeplerin varlığında işçi, sözleşmeyi haklı olarak feshedebilir.

İşveren Açısından Haklı Fesih Sebepleri

Bu sebepleri şöyle sıralayabiliriz:

Ahlak ve İyi Niyet Kurallarına Aykırılık

• İşçinin işverene veya diğer çalışanlara karşı onur kırıcı veya suç niteliğinde davranışlarda bulunması
• İşçinin nitelikleri hakkında yanlış bilgi vermesi
• İşçinin işverenin güvenini kötüye kullanması ve/veya hırsızlık yapması
• İşçinin, art arda iki iş günü boyunca izinsiz ve mazeretsiz olarak işe gelmemesi
• İşçinin görev ve sorumluluklarını kendisine söylendiği ve/veya hatırlatıldığı halde yerine getirmemesi
• İşçinin iş yerindeki güvenliği tehlikeye atması veya mallara zarar vermesi

Sağlık Sebeplerine Bağlı Fesih

İşveren, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 25. maddesinin I. bendine göre, belirli sağlık sebeplerine dayanarak iş sözleşmesini haklı nedenle derhal feshedebilir. Bu durumlar şunlardır:

• İşçinin kasıtlı davranışları, düzensiz yaşam tarzı veya alkol bağımlılığı nedeniyle bir hastalığa yakalanması veya engelli hâle gelmesi ve bu sebeple devamsızlığının ardı ardına üç iş günü veya bir ayda beş iş gününden fazla sürmesi.
• İşçinin yakalandığı hastalığın tedavi edilemez nitelikte olması ve işyerinde çalışmasının sakıncalı olduğunun sağlık kurulu raporuyla belgelenmesi.
• İşçinin hastalık, kaza, doğum veya gebelik gibi nedenlerle işe devamsızlığının, ihbar süresini altı hafta aşması durumunda. Doğum ve gebelik hâllerinde bu süre, 74. maddedeki sürenin bitiminden itibaren başlar.

Zorlayıcı Sebepler

İşveren, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 25. maddesinin III. bendi uyarınca, zorlayıcı sebepler nedeniyle iş sözleşmesini haklı nedenle derhal feshedebilir. Bu durum, işçiyi işyerinde bir haftadan fazla süreyle çalışmaktan alıkoyan zorlayıcı bir sebebin ortaya çıkması halinde geçerlidir. Örneğin doğal afetler, salgın hastalıklar veya işçinin tutuklanması gibi durumlar zorlayıcı sebep olarak değerlendirilebilir.

Haksız Fesih Nedir?

Haksız fesih, iş sözleşmesinin, kanunda belirtilen haklı nedenler olmaksızın sona erdirilmesidir. Bu durumda fesih işlemi hukuka aykırı sayılır ve feshedilen tarafın tazminat talep etme hakkı doğar.

Haksız Fesih Durumunda İşçinin Hakları

Bu hakları şöyle sıralayabiliriz:

• Kıdem Tazminatı: En az bir yıl çalışmış olan işçi, kıdem tazminatına hak kazanır.
• İhbar Tazminatı: İşveren, ihbar süresine uymadan fesih yapmışsa, işçiye ihbar tazminatı ödemek zorundadır.
• İşe İade Davası: İş güvencesi kapsamında olan işçiler, işe iade davası açabilirler.

Haksız Fesih Durumunda İşverenin Hakları

Haksız fesih durumunda işverenlerin de bazı hakları olur:

• İhbar Tazminatı: İşçi ihbar süresine uymadan işi bırakmışsa, işveren ihbar tazminatı talep edebilir.
• Maddi Zararların Tazmini: İşçinin haksız feshi nedeniyle işverenin uğradığı zararlar için tazminat talep edilebilir.

Haksız Fesih Sebepleri Nelerdir?

İşveren Tarafından Haksız Fesih Sebepleri:

• İşverenin, işçinin performansı, davranışları veya işletme gerekleri gibi geçerli bir neden olmaksızın iş sözleşmesini sona erdirmesi.
• İşverenin, fesih bildirimini yazılı yapmaması veya fesih sebebini açık ve kesin bir şekilde belirtmemesi.
• İşverenin, işçinin sendikal faaliyetleri, cinsiyeti, ırkı, dini inançları gibi nedenlerle iş sözleşmesini feshetmesi.

İşçi Tarafından Haksız Fesih Sebepleri:

• İşçinin, haklı bir neden olmaksızın ve ihbar süresine uymadan iş sözleşmesini sona erdirmesi.
• İşçinin, işverenin haklı fesih sebeplerini doğuracak davranışlarda bulunarak iş sözleşmesini sona erdirmesi.

Haklı Fesih ile Haksız Fesih Arasındaki Farklar Nelerdir?

İş sözleşmesinin haklı veya haksız feshi, işçi ve işveren açısından farklı hukuki sonuçlar doğurur:

• Haklı fesih, İş Kanunu’nda belirtilen geçerli nedenlere dayanarak iş sözleşmesinin derhal ve tazminatsız sona erdirilmesidir. Örneğin işçinin işyerinde hırsızlık yapması veya işverenin işçinin ücretini ödememesi gibi durumlar haklı fesih sebeplerindendir.
• Haksız fesih ise, bu tür geçerli nedenler olmaksızın iş sözleşmesinin sona erdirilmesidir. Haksız fesih durumunda fesih işlemi hukuka aykırı sayılır ve feshedilen tarafın tazminat talep etme hakkı doğar.

İş Hukuku Kapsamında Fesih Sürecinde Nelere Dikkat Edilmelidir?

Fesih sürecinde tarafların dikkat etmesi gereken hususlar şunlardır:

• Fesih bildirimi yazılı olarak yapılmalı ve fesih sebebi açıkça belirtilmelidir.
• Kanunda belirtilen ihbar sürelerine riayet edilmelidir.
• Fesih sebebi, İş Kanunu’nda belirtilen geçerli veya haklı nedenlere dayanmalıdır.
• İşveren işçinin davranışlarından kaynaklanan fesihlerde, işçinin savunmasını almalıdır.