Enflasyon Nedir? Nasıl Hesaplanır? Neden Yükselir?

Günlük yaşantımızda sohbetlerimizin bir parçası olan, tüm politika ve ekonomi haberlerinde karşımıza çıkan enflasyon hakkında neler biliyoruz? Özellikle yıllar sonra tekrar enflasyon muhasebesi yapmamız gereken 2023 sonunda, enflasyon oldukça kritik bir konu!
Enflasyonun ekonomik bir terim olarak açıklamasının da ötesinde, neden yükseldiğini, yüksek enflasyonun sonuçlarını, nasıl hesaplandığını, nasıl düşebileceğini de anlattık.

Enflasyon Nedir?

Basit şekilde tanımlayacak olursak enflasyon; deflasyon durumunun tersine, mal ve hizmet fiyatlarının genel seviyesindeki devamlı artıştır.
Genellikle belli bir üründeki fiyat artışı ya da fiyatın bir kereye mahsus artması zannedilen enflasyon, aslında fiyatların devamlı artması halinde gerçekleşir.

Enflasyon Neden Yükselir?

Enflasyon neden yükselir ve biz aldığımız ürün ve hizmetlere eskiye göre daha çok para öder hale geliriz? Bu durumu üç ayrı maddeyle açıklayabiliriz. Aşağıdaki 3 durumda enflasyon gerçekleşir:

1. Ürün ve Hizmetlere Talep Arzdan Fazla Olduğunda

Bu durum talep enflasyonu olarak adlandırılır. Üretim talebi karşılamadığında mal ve hizmetlerin fiyatları da yükselecektir.
Örneğin yaz döneminde otellerin konaklama ücretleri, artan talep nedeniyle artar.

2. Bir Mal Ya Da Hizmetin Üretim Maliyeti Arttığında

Bu duruma maliyet enflasyonu denir. Eğer bir ürün ya da hizmeti sunar hale getirmek için eskiye göre daha çok para harcanıyorsa o ürün ya da hizmetin fiyatı da yükselecektir.
Mesela belli bir hizmetin verilmesi için emeğine ihtiyaç duyulan bir işçinin ücreti artarsa ya da bir malı üretmek için gerekli hammaddenin fiyatı yükselirse işletmeler ilgili mal ve hizmetlerinin fiyatını artırabilir.

3. Ekonomi Birimlerinin Fiyatları Enflasyon Beklentisi ile Arttığında

Bu duruma beklenti enflasyonu denir. Ekonomi birimlerinin fiyatları, takip eden dönemde enflasyonun artacağına dair bir beklenti oluştuğunda artabilir.
Örneğin, bir ev sahibi bir sonraki yıl enflasyonun artacağını düşünerek evinin kirasına zam yapabilir.

Yüksek Enflasyon Nasıl Sonuçlar Doğrurur?

Yüksek enflasyonun sonuçlarını 5 maddede toparlayabiliriz:

1. Enflasyonun yüksek olması, her şeyden önce muğlak bir ortamın doğmasına neden olur. Belirsiz bir ortam ise üreticilerin fiyat belirlemesini zorlaştırır. Böylesi bir atmosferde tüketiciler fiyatlardaki değişime adapte olamaz. Bankalar ise kredilerini yüksek faizle verir hale gelir. Yatırım kararları, tüketim tercihleri sağlıklı şekilde alınamazken yatırımların da vadesi kısalır.
2. Yüksek enflasyon varken malların fiyatları sıkça ve tahmin edilemez şekilde değişir. Bu tip bir ortamda hangi malın hangi mala göre daha ucuz ya da daha pahalı olduğu da net görülemez. Bu durumda aralarındaki fark hem tüketiciler hem de işletmeler tarafından doğru şekilde analiz edilemez, bu da satın alma kararlarının sağlıksız şekilde alınmasına ve kaynakların verimsiz şekilde kullanılmasına yol açar.
3. Ekonomik açıdan birçok açmaza neden olan enflasyon, sosyal hayatı da kötü etkileyip toplumsal hayatta istikrarsız bir gidişatı tetikleyebilir.
4. Enflasyonun yüksek oluşu yoksulluğun ve sınıflar arası gelir düzeyindeki farkın yükselmesine yol açar. Birikim yapabilenler yüksek faizden faydalanarak kazancını artıranların yanında gelir düzeyi düşük kesimin yüksek faizle borçlanmak zorunda kaldığı durumlar oluşabilir.
5. Ekonomik duruma olan güven zedelendiği için toplumdaki huzursuzluk artar. Gençlerin gelecek kaygısı arttığı için iş gücü de olumsuz yönde etkilenir.

Bu nedenlerle, ideal bir ekonomik ortam için enflasyonun düşük ve beklentileri karşılayacak bir trendde olması gerekir. Mal ve hizmetlerin fiyat istikrarı ile paranın değeri ancak bu sayede korunur, tüketim ve tasarruf kararları da ancak bu sayede sağlıklı şekilde alınabilir.

Enflasyon Nasıl Düşer?

Paranın satın alma gücünü, yani alım gücünü düşüren yüksek enflasyon, bundan 50 sene önce ev alınabilinen bir miktar ile bugün bir yemeğin bile zor ödenmesine neden olur. Paranın değeri azaldıkça ulusal para birimimize olan güvenimiz de düşebilir.
Bu yüzden para biriktirirken ya da para harcayacağımızda başka bir ülkenin para birimini tercih edebiliriz. Kısacası, yüksek enflasyon, paranın yalnızca değişim aracı olma değil aynı zamanda değer biriktirme işlevini de dönüştürebilir. Bu durumda yabancı paraya ve gayrımenkule olan ilgi de artabilir.

Enflasyon Nasıl Hesaplanır?

Enflasyon hesabı için fiyatlar, aylık bir düzende izlenmelidir. Bu izleme de ülkeyi örnekleyebilecek bir hane halkının aldığı mal ve hizmetlere bakılarak gerçekleştirilir.
İlgili hane halkının harcamalarından bir sepet oluşturulup, sepetin içindekiler özelliklerine kümelenir. Bu kümeleri gıda, giyim, ulaşım ve benzeri başlıklar altında inceleyebiliriz. Kümeleri hane halkının yaptığı harcamanın içindeki paya göre ağırlıklandırarak Tüketici Fiyat Endeksi’nin yıllık yüzde değişimini hesaplayabiliriz. Bu değişim de bize yıllık enflasyonu verecektir.
Örneklendirecek olursak, belli bir sepetteki ürün ve hizmetlerin toplam değerini geçtiğimiz Temmuz ayında 100 TL olarak hesaplayıp bu yıl, 2019 Temmuz’unda 105 TL olarak buluyorsak, yıllık enflasyonun %5 oranında olduğunu söyleyebiliriz.