Herkes için Ekonomi Sözlüğü: Temel Ekonomi Terimleri

Ekonomi son günlerde sadece işletme sahiplerinin ve finans uzmanlarının değil herkesin ilgilendiği bir konu haline geldi. Biz de ekonomiyi takip etmek isteyen herkesin faydalanabileceği bir ekonomi sözlüğü hazırlamak istedik.

A

• Akreditif: Bir bankanın, alıcının talebi üzerine, satıcıya mal veya hizmet teslimi karşılığında belirli belgelerin sunulması şartıyla ödeme yapmayı taahhüt ettiği uluslararası ticaret ödeme yöntemidir.
• Alternatif Maliyet: Bir seçim yapıldığında vazgeçilen en iyi diğer seçeneğin maliyetidir. Yani bir kaynak bir başka kullanım için ayrıldığında, o kaynağın en iyi alternatif kullanımının getireceği faydadan feragat edilmiş olunur.
• Amortisman: Bir duran varlığın (makine, bina, araç gibi) kullanım ömrü boyunca yıpranması, eskimesi veya değer kaybetmesi sonucunda maliyetinin kademeli olarak giderleştirilmesi sürecidir.
• Arbitraj: Bir varlığın fiyat farklarından yararlanmak amacıyla, aynı varlığın iki farklı piyasada eş zamanlı olarak alınıp satılması işlemidir. Amaç, düşük fiyatlı bir piyasadan alıp yüksek fiyatlı bir piyasada satarak risksiz kazanç elde etmektir.
• Arz: Belirli bir mal veya hizmetin piyasaya sunulan miktarı. Arz ve talep dengesi, piyasa fiyatlarını belirler.
• Arz Yetersizliği: Piyasada talebe cevap verecek kadar malın bulunmaması durumu.

B

• Borç Stoku: Bir ülkenin veya şirketin toplam borç miktarı.
• Borsa: Hisse senetleri, tahviller, emtialar ve diğer menkul kıymetlerin alınıp satıldığı organize bir piyasadır. Yatırımcıların şirketlere sermaye sağlayarak, bu şirketlerin büyümesine katkıda bulunduğu bir platform sunar. Aynı zamanda yatırımcılar, borsada alım-satım yaparak kâr elde etme fırsatı bulur.
• Broker: Finansal piyasalarda alım satım işlemleri gerçekleştiren aracı kişi veya kurumdur. Müşterileri adına hisse senetleri, tahviller, emtialar ve döviz gibi finansal enstrümanları alıp satarlar.
• Brüt Kâr: Satış gelirlerinden doğrudan üretim maliyetlerinin düşülmesiyle elde edilen kar.
• Bütçe: Belirli bir dönem için gelir ve giderlerin planlanması ve düzenlenmesi sürecidir. Devletler, işletmeler veya bireyler tarafından mali kaynakların en etkin şekilde kullanılması için hazırlanır.
• Bütçe Açığı: Bir hükümetin harcamalarının gelirlerinden fazla olduğu durum.

C

• Cari Açık: Bir ülkenin ithalatının ihracatından fazla olması durumu. Bu, genellikle dış borçlanmayla finanse edilir.
• Cari Denge**: Bir ülkenin dış ekonomik ilişkilerini gösteren hesap türüdür. Cari işlemler dengesi olarak da bilinir ve bir ülkenin ithalat ve ihracat arasındaki farkı gösterir. Dört ana kalemden oluşur: mal ve hizmetler dengesi, gelir dengesi, transferler ve cari transferler.
• Cari Fazla: Bir ülkenin mal ve hizmet ihracatının ithalatını aşması durumunda oluşur. Yani bir ülke, dış dünyaya sattığı mal ve hizmetlerden aldığı mal ve hizmetlere göre daha fazla gelir elde ediyorsa, cari fazla verir.

D

• Dalgalı Kur: Bir ülkenin para biriminin döviz piyasasındaki arz ve talep koşullarına göre serbestçe belirlenen kur sistemidir. Bu sistemde, döviz kuru hükümet veya merkez bankası tarafından sabitlenmez; piyasa koşullarına bağlı olarak sürekli değişir.
• Deflasyon: Fiyatların genel seviyesindeki düşüştür. Tüketici talebinin azalmasına yol açabilir.
• Devalüasyon: Bir ülkenin para biriminin değerinin bilinçli olarak düşürülmesi.
• Dış Borç: Bir ülkenin yabancı ülkelerden aldığı borçlar.
• Dış Ticaret Açığı: İthalatın ihracatı aşması durumu.
• Döviz Kuru: Bir ülkenin para biriminin, başka bir ülkenin para birimi karşısındaki değeri.

E

• Enflasyon: Mal ve hizmet fiyatlarının genel seviyesindeki sürekli artıştır. Paranın alım gücünün azalmasına yol açar.
• Enflasyon Hedeflemesi: Merkez bankalarının enflasyonu belirli bir seviyede tutmayı amaçlayan para politikası stratejisi.
• Emtia: Genellikle tarım ürünleri, enerji kaynakları, metaller gibi standartlaştırılmış ve ticarete konu olan fiziksel ürünlerdir.
• Eurobond: Avrupa’da ihraç edilen döviz cinsinden tahvil.

F

• Faiz: Kredi verenin borçluya uyguladığı ödünç para için alınan ücret.
• Faiz Oranı: Borç verilen paranın geri ödemesi için alınan ücretin oranı.
• Fiyat İstikrarı: Fiyatların büyük dalgalanmalardan korunması durumu.
• Finansal konsolidasyon: Bir şirket grubunun tüm mali tablolarının tek bir tabloya dönüştürülmesidir. Grup şirketlerinin mali durumunu bütünsel olarak değerlendirme imkanı sağlar.
• Fiyat Endeksi: Mal ve hizmet fiyatlarının zaman içindeki değişimini ölçen bir gösterge.

G

• Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH): Bir ülkenin belirli bir dönemde (genellikle bir yıl) vatandaşları tarafından üretilen mal ve hizmetlerin toplam parasal değerini ifade eder. GSMH ülkenin sınırları dışında üretilen gelirleri de kapsar, yani yurt içi ve yurt dışındaki vatandaşların gelirleri dikkate alınır.
• Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYİH): Bir ülkede belirli bir dönemde üretilen mal ve hizmetlerin toplam değeri. GSYİH sadece ülke sınırları içinde üretilen mal ve hizmetleri kapsar.
• Gelir Dağılımı: Bir toplumda toplam gelirin bireyler veya gruplar arasında nasıl bölüştüğünü ifade eder.
• Gizli İşsizlik: Verimlilik sağlamayan iş gücünün çalışmaya devam etmesi durumu.

H

• Hisse: Bir şirketin sermayesinin paylara bölünmesiyle ortaya çıkan ve bu payların sahiplerine mülkiyet hakkı veren menkul kıymet.
• Hisse Senedi: Bir şirketin sermayesine ortak olma hakkı sağlayan ve bu ortaklığı belgeleyen finansal doküman.
• Hizmet: Fiziksel olmayan, ancak tüketicilere sunulan fayda sağlayıcı işlemler.

I/İ

• İhracat: Bir ülkenin ürettiği mal ve hizmetlerin yurtdışına satılması.
• İç Borç: Devletin, yurtiçinde aldığı borçlar.
• İkame Etkisi: Tüketicilerin fiyatı artan bir mal yerine daha ucuz bir alternatife yönelmesi.
• İkincil Piyasa: Daha önce ihraç edilen menkul kıymetlerin işlem gördüğü piyasa.
• İskonto: Bir varlığın nominal değerinin altında satış fiyatı.
• İşlem Hacmi: Belirli bir zaman diliminde bir piyasada alınıp satılan menkul kıymetlerin, dövizlerin veya emtiaların toplam değerini ifade eder. Örneğin bir borsada işlem gören hisse senetlerinin bir gün içinde kaç kez el değiştirdiği işlem hacmini oluşturur.
• İthalat: Bir ülkenin yurtdışından mal ve hizmet satın alması.

K

• Kâr Marjı: Gelirden maliyetler çıkarıldıktan sonra elde edilen kârın yüzdesi.
• Kısa Vadeli Borç: Vadesi genellikle bir yıl veya daha az olan borçlar.
• Konsolidasyon: Finansal ve ticari anlamda, birden fazla şirketin ya da birimlerin birleşmesi veya borçlarının tek bir yapı altında toplanması anlamına gelir. Şirketler arasında yapılan birleşme, sinerji yaratma, maliyetleri azaltma ve rekabet gücünü artırma amacı taşır.

L

• Likidite: Bir varlığın hızla ve değer kaybı olmadan nakde çevrilebilme özelliği.

M

• Makroekonomi: Bir ekonominin geniş ölçekte incelenmesi; örneğin ulusal gelir, işsizlik ve enflasyon gibi konular.
• Maliye Politikası: Hükümetin vergiler ve kamu harcamaları ile ekonomiyi yönlendirme politikası.
• Menkul Kıymetler: Ticareti yapılabilen finansal varlıkları temsil eden enstrümanlardır. Bunlar genellikle bir yatırımcıya belirli bir varlığa veya kuruma sahiplik hakkı, borçlanma hakkı veya diğer finansal haklar tanır.
• Mikroekonomi: Bireylerin ve işletmelerin kararlarını ve bu kararların piyasalara olan etkilerini inceleyen ekonomi dalı.

N

• Nominal Değer: Enflasyon veya diğer dış faktörlerden arındırılmamış değer.

O/Ö

• Oligopol: Bir ürün piyasasında tek veya kısıtlı sayıda alıcının ve satıcının olması durumudur.
• Özel Sektör: Devlet dışındaki şirketler ve bireyler tarafından yönetilen ekonomi kesimi.
• Özkaynak: Şirketin sahiplerinin sağladığı sermaye.

P

• Para Arzı: Bir ekonomide dolaşımda olan toplam para miktarı.
• Para Politikası: Bir ülkenin merkez bankasının ekonomik istikrarı sağlamak için para arzını ve faiz oranlarını kontrol etme sürecidir. Temel hedefleri arasında enflasyonu kontrol etmek, istihdamı artırmak, ekonomik büyümeyi teşvik etmek ve döviz kurlarını düzenlemek yer alır.
• Piyasa: Alıcılar ve satıcıların mal, hizmet veya finansal varlıklar üzerinde alım satım yaptığı yer veya ortamdır. Fiziksel bir mekan (örneğin borsa) olabileceği gibi sanal ortamda da gerçekleşebilir.
• Portföy: Yatırımcıların sahip olduğu çeşitli yatırım araçlarının toplamı.

R

• Reel Faiz Oranı: Nominal faiz oranından enflasyon oranının çıkarılmasıyla elde edilen gerçek getiri oranı.
• Rekabet: Piyasadaki firmalar arasında müşteri kazanma ve pazar payını artırma yarışı.
• Resesyon: Bir ekonominin üst üste iki çeyrek boyunca küçülme göstermesi durumu. Genellikle düşük talep ve yüksek işsizlikle ilişkilendirilir.
• Revalüasyon: Bir ülkenin para biriminin değerinin hükümet veya merkez bankası tarafından resmi olarak artırılması anlamına gelir. Genellikle sabit kur rejimi uygulayan ülkelerde gerçekleşir.

S

• Serbest Piyasa: Devlet müdahalesi olmaksızın arz ve talep güçlerinin fiyatları belirlediği piyasa yapısı.
• Serbest Ticaret: Ticaretin devlet müdahalesi olmaksızın yapılması.
• Sermaye: İşletmelerin üretim sürecinde kullandığı finansal kaynaklar; makineler, binalar ve diğer varlıklar.
• Stagflasyon: Yüksek enflasyon, durgunluk ve işsizliğin aynı anda yaşandığı ekonomik durum.

T

• Tahvil: Devletlerin veya şirketlerin borçlanmak için yatırımcılara sunduğu sabit getirili menkul kıymet.
• Talep: Belirli bir mal veya hizmet için tüketicilerin satın alma isteği ve kabiliyeti.
• Talep Enflasyonu: Talebin arzdan fazla olduğu durumlarda fiyatların artması.
• TÜFE: Tüketici Fiyat Endeksi, belirli bir dönemde tüketicilerin satın aldığı mal ve hizmet grubunun fiyatlarındaki değişiklikleri ölçen bir endekstir.

U/Ü

• ÜFE: Üretici Fiyat Endeksi, üretici düzeyindeki mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki değişimi ölçen bir endekstir. Üreticilerin satış fiyatlarında meydana gelen artışları veya azalmaları gösterir.

V

• Vergi: Devletin kamu hizmetlerini finanse etmek için topladığı gelir.

Y

• Yİ-ÜFE: Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi, Türkiye’deki üreticilerin ürettiği mal ve hizmetlerin yerel piyasadaki satış fiyatlarındaki değişimi ölçen bir endekstir.